همایش «مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» فرصتی برای عصاره گیری معرفتی از منبع قرآن است؛
حجت الاسلام والمسلمین استاد احمد واعظی با بیان این که همایش «مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» فرصت بسیار خوبی برای عصاره گیری معرفتی از منبع قرآن است، گفت: در این همایش، محققین به اضلاعی از قرآن، تاریخ و سیره اهل بیت (ع) نور بیفکنند تا بتوانند برای مسئله مقاومت یک پشتوانه نظری ماندگار تولید کنند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حجت الاسلام والمسلمین استاد احمد واعظی، حجت الاسلام والمسلمین استاد احمد واعظی به مناسبت برگزاری همایش ملی «مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» به گفت و گو پرداخت که متن این مصاحبه را در ذیل می خوانیم:
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حجت الاسلام والمسلمین استاد احمد واعظی، حجت الاسلام والمسلمین استاد احمد واعظی به مناسبت برگزاری همایش ملی «مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» به گفت و گو پرداخت که متن این مصاحبه را در ذیل می خوانیم:
گرچه بروز و ظهور مقاومت و صبر در میدان عمل و عرصه رفتار آدمیان ظاهر می شود یعنی مقاومت چه در حوزه رفتار فردی و چه در حوزه رفتار اجتماعی، بروز عملی و رفتاری دارد؛ اصل و ریشه مقاومت به دنیای درون انسان ها بر می گردد یعنی تا نسبت به مقاومت باورمندی حاصل نشود و در نظام ارزشی یک فرد ارزشمند نشود و تا شخص نسبت به مقاومت انگیزه پیدا نکند، در میدان عمل و رفتارش، رفتار از روی صبر و استقامت نخواهیم دید.
بنابراین، مسئله گفتمان سازی به کار در دنیای ذهنی و درونی مخاطبان گروه هدف بر می گردد؛ در واقع، گفتمان سازی یک فعالیت چند وجهی است که آماده سازی دنیای درون انسان ها را برای صدور مقاومت و صدور صبر در بر دارد؛ فرق نمی کند که متعلق گفتمان سازی از نگاه قرآن است؛ ممکن است در رابطه با عدالت خواهی و عدالت ورزی گفتمان سازی شود یا در رابطه با اساس و ریشه های فکری و بنیان های فکری انقلاب اسلامی، گفتمان سازی باشد؛ متعلق گفتمان سازی ممکن است فرق کند اما جوهره آن این است که گفتمان سازی فرآیندی می باشد که دنیای ذهنی افراد را هدف قرار داده است.
گفتمان سازی سطوح مختلفی دارد که یک سطح آن التفاتی است، یعنی می گوییم گفتمان سازی کنیم به چه هدفی؟ به هدفی که اذهان را به یک مسئله معتقد و متوجه کنیم، یعنی کاری انجام دهیم که یک چیزی مسئله افراد شود؛ به عنوان مثال، در محیط نخبگانی توجه به یک بحث نیست و نخبگان یک جامعه همت عملی یا توجهات فکری خود را متوجه یک موضوع نمی کنند، می گوییم بیاییم در محیط نخبگان نسبت به یک مسئله گفتمان سازی کنیم که اینجا هدف جلب توجه است، یعنی اینکه گروه مخاطب ما متوجه این مسئله شوند و عطف توجه کنند و مسئله آنها شود و دغدغه مند شوند؛ این یک سطحی از گفتمان سازی است که آن را سطح التفاتی می گوییم یعنی سطحی که غرض از گفتمان سازی، جلب توجه است؛ حالا فرق نمی کند یک وقتی در سطح عموم گفتمان سازی می کنیم و یک وقتی در سطح نخبگان گفتمان سازی می کنیم، فقط هدفمان این است مسئله شان شود و دغدغه مند شوند.
یک سطح دیگر در گفتمان سازی، بینشی است؛ ما می خواهیم تا در واقع بینش افراد را نسبت به متعلق گفتمان بالا ببریم و یک انحنا صورت بگیرد و باورمند و قانع شوند؛ به عنوان مثال، جامعه یا گروهی که ما می خواهیم در آن گفتمان سازی کنیم، غرضمان این است که نه تنها متوجه بحث مقاومت شوند، بلکه به درست بودن و بایسته بودن مقاومت مدلل و باورمند شوند که مقاومت کار درستی است و اینجا کار در سطح بینشی اتفاق می افتد و غرض از گفتمان سازی فقط عطف توجه و مسئله شدن نیست، بلکه می خواهند باور ایجاد کنند، باورمند شوند و تصدیق پیدا کرده و اذعان کنند که مقاومت کار درستی است یا در مثال دیگر به مسئله ایشان توجه جدی کنند و مسئله ایشان بشود و باور کنند که باید با فساد مبارزه کرد.
باور کنند که باید مسئله عدالت را جدی بگیریم و فکر کنیم راجع به عدالت و باورمند شویم که یک ضرورت است و باید این کار بشود؛ من مثال های متعدد می زنم، چون فرق نمی کند که متعلق گفتمان سازی چه باشد و فقط این اختصاص به بحث حال حضار ما که مقاومت است، ندارد.
اما سطح سوم که واقعی ترین سطح گفتمان سازی می باشد، این است که فراتر از ایجاد بینش و باور برویم و به مرحله انگیزه مند کردن افراد پا بگذاریم، چون بین باور و تصدیق و بین انگیزه مند شدن برای اقدام و عمل فرق است؛ چه بسا افرادی ممکن است نسبت به یک معنایی ذهنشان قانع بشود و باورمند شوند، کار درستی است اما لزوماً انگیزه مند نشوند که آن کار را انجام دهند. مثل خیلی وقت ها که افراد تصدیق به نادرستی بعضی از امور دارند ولی در عمل خلاف آن رفتار می کنند، چون انگیزه انجام آن عمل را ندارند؛ این سطح واقعی تری از گفتمان سازی است که می خواهیم افراد را نسبت به مسئله مقاومت انگیزه مند کنیم که لبه ورود به رفتار از روی مقاومت و صبر عملی، این انگیزه مند شدن است.
اگر گفتمان سازی بخواهد چرخه کامل خودش را طی کند و یک فرآیند جامعی باشد، همه این سطوح سه گانه را باید در بر بگیرد، یعنی در گروه مخاطبش هم آنها را مسئله می کند و نسبت به مقاومت دغدغه مند می کند و هم باید در آنها باور و هم بینش ایجاد کند که آنها قانع شوند که مقاومت کار درستی است و هم انگیزه مند شوند؛ این یک فرآیند (سه لایه اصلی) گفتمان سازی است.
*راهکارهای گفتمان سازی مقاومت چیست؟
یک راهکار بسیار مهم، تبیین است؛ تبیین شرایط، تبیین سیمای واقعی دشمن، تبیین سیاست های آشکار و پنهانی که دشمن نسبت به جامعه ما دارد؛ در واقع ایجاد کردن بینش ابعاد مختلفی دارد که شما می توانید حتی نمونه های تاریخی ذکر کنید از ملتی که در شرایط سختی که قرار گرفته اند به جای مقاومت تسلیم شدند، این تسلیم چه پیامدهایی داشته است.
بینش ایجاد کردن قوامش به مسئله تبیین است؛ تبیین شرایط تبیین سیاست ها، تبیین صحنه روابط بین الملل، تبیین پیشینه تاریخی خود که این ملت در مقاطع تاریخی، در موقعیت هایی که قرار گرفت، چه اتفاقاتی افتاده است، یعنی حافظه تاریخی ملتی را فعال کردن نسبت به تجارب دیگر ملل اینها را تبیین کردن به هر جهت تبیین یک راهکار است که می تواند کمک کند.
راهکار دوم، آرمان سازی و تصورسازی به لحاظ روانی است؛ اگر انسان نسبت به امری برایش دور نمای آن کار تصویر سازی مثبتی نشود، شخص مقدم به آن عمل نمی شود؛ شخصی که می خواهد مقاومت کند، اگر آرمان نداشته باشد یا فاقد تصویر از آینده باشد، یعنی از صورت وضعیت تحقق مقاومت در ذهنش تصویر مثبتی نداشته باشد، اقدام به مقاومت نمی کند، اگر آینده مقاومت را تاریک ببیند مقاومت نمی کند، اگر برای آینده مقاومت را تاریک ببیند مقاومت نمی کند، اگر برای آینده تلاش علمی هیچ تصویر زیبایی نداشته باشد تلاش علمی نمی کند، اگر در حوزه اقتصاد نسبت به کار و فعالیت تصویرسازی مثبتی از آینده کارش نداشته باشد به جد اقدام نمی کند.
این آرمان سازی و تصویرسازی در فضای دنیا محدود نمی شود، چون کنش ها و رفتارها بعد اخروی دارد و آن وقت سهم قرآن در رفتار گفتمان سازی چه خواهد بود؟ اتفاقاً یکی از برجسته ترین ابعاد تأثیرگذاری قرآن در بحث گفتمان سازی مقاومت، استمداد از آن دسته از آیاتی است که پاداش و اجر معنوی، اجر دنیوی و اجر اخروی مقاومت را بیان می کند. تا آن تصویرسازی اتفاق می افتد و تا شخص می بیند در سایه مقاومت چه پیامدهایی، چه دنیوی چه اخروی اتفاق می افتد و آن برکاتی که ناشی از مقاومت در راه خداست، عاید شخص می شود؛ بنابراین، راهکار مهم و اساسی در واقع اقدام به تصویرسازی و آرمان سازی در مقوله مقاومت است که سرمایه عظیم قرآن در این زمینه می تواند در اختیار ما قرار دهد.
*چرا ما باید از قرآن در مسأله مقاومت استفاده کنیم؟
ریشه امر، به اعتبار قرآن و جایگاهی که این منبع عظیم معرفتی و ایمانی در قلوب انسان های مومن دارد، بر می گردد؛ ما متقن ترین مستندمان در حوزه معارف و حوزه عمل و رفتار و ایمان، قرآن است و همه ما تجربه کردیم در موعظه، در گفت و گوهای علمی در هر زمینه ای تا وقت که بحث مستند به یک آیه و یک مفهوم قرآنی می شود، قلوب در اقبال به مطلب، قانع شدن نسبت به آن، دل دادن به محتوای آن مطلب، بسیار همراه می شوند؛ ریشه آن در اعتباری است که این قرآن شریف دارد و طمأنینه و آرامشی که در مخاطب نسبت به آن مطلب ایجاد می شود، در هر سطحی از سطح گفتمان سازی، چه سطح اصل جلب توجه مخاطب که این صبر و مقاومت ضلع مهمی از اضلاع زندگی بشر می باشد و قرآن نسبت به آن ناظر است و در واقع دعوتی که به سوی صبر و مقاومت می کند، چه در احوالات شخصی و چه در مصائب و مصیبت هایی که به شخص وارد می شود و چه در ساحت های مختلف حیات اجتماعی مقوله دین داری، این یک منبع اعتباربخش؛ اطمینان بخش و آرامش بخش است و در گفتمان سازی که هم بحث دغدغه مند کردن و هم بحث باورمند کردن و هم ایجاد انگیزه مطرح است، آیات قرآنی مربوطه می توانند درتمام این سطوح سه گانه ایفای نقش کنند.
*چرا مقام معظم رهبری(مدظله) در دوره کنونی بیش از هر دوره ای بر مقاومت تأکید می کنند؟
علت اصلی این تأکید، آن است که ما در سالیان اخیر شاهد تغییر تاکتیک استکبار از مقابله پنهان با واسطه به سمت مقابله صریح و آشکار هستیم؛ علت استفاده از کلمه تاکتیک به خاطر این است که استراتژی استکبار در مقابل ملت ایران دچار تغییر نشده و از همان اول استراتژی براندازی، استراتژی تلاش در جهت عدم توفیق انقلاب اسلامی، عدم شکوفایی این انقلاب و عدم بسط و گسترش گفتمان انقلاب اسلامی بوده است؛ این استراتژی کلان استکبار است و نمی خواهد این حرکت و نهضت عمیق به ثمر بنشیند.
این راهبرد کلان و استراتژی آنها است و در این استراتژی هیچ تغییری اتفاق نیفتاده و این غلط است، که بگوییم که اینها اخیراً به این جمع بندی رسیده اند؛ در این سال ها این استراتژی را به طرق پنهان یا با واسطه انجام می دادند، مانند جنگ تحمیلی که به ظاهر خودشان در جنگ مقابل ما نبودند ولی جنگ نیابتی را علیه ما رقم زدند و سیاست های خصمانه ای که در شرایط مختلف علیه ما اعمال کردند که در این چند سال اخیر حالت تهاجمی به خودشان گرفته اند.
وقتی تشدید تحریم ها و فشارهای مختلف شکل می گیرد که دشمن حالت تهاجمی می گیرد، مسئله مقاومت در مقابل دشمن ضرورت پیدا می کند.
*به نظر شما علت تأکید بیشتر ایشان در خصوص این مسأله چیست؟
چون وقتی دشمن حالت تهاجمی همه جانبه می گیرد و اگر گزینه نظامی را اعمال نمی کند، چون نمی تواند و زمینه آن را ندارد ولی تمام اسباب را به خدمت می گیرد؛ در این شرایط دو گزینه بیشتر مطرح نیست، گزینه تسلیم و گزینه مقاومت، لهذا ایشان روی مقاومت تأکید می کنند؛ این علت اصلی قصّه است اما مسئله راهبرد جنگ روانی، علت دیگری هم در حاشیه علت اصلی است، یعنی در شرایط کنونی که این تغییر تاکتیک از مقابله پنهان تو و پیچیده تر به سمت مقابله آشکارتر و صریح تر آغاز شده است، مسئله ایجاد جنگ روانی یک اهرم مهمی برای آنهاست. تحت فشار قرار دادن توده های مردم، یعنی مردم، معیشت، زندگی عادی و سلامت مردم را گروگان گرفتن برای اینکه بتوانند به نظام ضربه بزنند؛ به عنوان مثال دارو را تحریم کنند و سعی می کنند که معیشت روزمره مردم را در تمام وجوه مختل کنند؛ در این شرایط، فضا فضای ایجاد جنگ روانی است و اساس جنگ روانی، ایجاد رعب، وحشت و ناامیدی نسبت به آینده می باشد و اینجاست که مقاومت می تواند این فضا را بشکند و جنگ روانی را خاتمه دهد.
اتفاقاً تسلیم شدن، دشمن را ترغیب به ادامه دادن این جنگ روانی می کند، چه چیز دشمن را از جنگ روانی مأیوس می کند؟ اینکه مردم مقاومت کنند، چون مقاومت نشانه امید و عدم رعب است و وقتی جامعه ای مرعوب و ناامید شود، دشمن به راحتی به اهداف جنگ روانی رسیده است.
مسئله دیگر، در رابطه با مسئله مقاومت و محور مقاومت، آن اتفاقات منطقه ای است و در واقع، نقشه ایجاد خاورمیانه بزرگ به محوریت اسرائیل است که اساس این نقشه، ساقط کردن برخی نظام های سیاسی منطقه و تجزیه برخی کشورها مثلاً عراق را به سه کشور و ایران را به چند کشور تقسیم کنند و همچنین سوریه، یکی از موسسات مطالعات استراتژیک آمریکا در چند سال گذشته یک تحلیلی ارائه کردند و در واقع یک طرحی را به نام small beaty (کوچک زیباست) طراحی کردند و منظورشان این بود که ما باید در خاورمیانه این کشورهای بزرگ را به کشورهای کوچک تبدیل کنیم چرا که کشورهای کوچک، لقمه های حاضر و آماده می باشند که کاملاً از نظر آنها زیبا هستند؛ این اساس طراحی خاورمیانه بزرگ به نفع اسرائیل بوده که اینجا کشورهای کوچک و ضعیفی شوند که هیمنه اسرائیل بر همه آنها حاکم باشد؛ این طراحی آنها بود، حتی مثلاً در لبنان جنگ سی و سه روزه همین بود که جغرافیای انسانی منطقه را تغییر دهند و در این شرایط که دشمن چنین طراحی دارد، دو گزینه تسلیم شدن (که نقشه آنها به طور کامل پیدا شود) و مقاومت است؛ اینکه مقام معظم رهبری روی مقاومت تأکید کنند، بر می گردد به این شرایطی که ما در آن داریم به سر می بریم.
*وظیفه دفتر تبلیغات اسلامی را در برابر موضوع مقاومت چه می دانید و چه توصیه هایی برای همایش دارید؟
گفتمان سازی، سنخ چیزی است که با دنیای ذهنی آدمیان کار دارد و با فکر، اندیشه، انگیزه، این جهات درونی، نظام باورها، ارزش ها و انگیزه های افراد کار دارد، دستگاهی مانند دفتر تبلیغات اسلامی که یک دستگاه علمی و فرهنگی است، طبعاً برای چنین کارهایی مستعد هست، چرا که مملو از نیروهای فکری و علمی است که می توانند تولیدات علمی و فرهنگی داشته باشند؛ تولیدات علمی و فرهنگی با دنیای درون انسان ها و با ذهنیت ها تماس دارد.
ما در دفتر تبلیغات اسلامی دست کم دو بخش بخصوص داریم که می توانند ارتباط تنگاتنگی با این همایش برقرار کنند؛ همایش ملی «مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» هم وجه سیاسی دارد، چون ناظر بر جغرافیایی سیاسی در جهان امروز است و هم بُعد قرآنی دارد، چون شما می خواهید از منظر قرآن این همایش را برگزار کنید.
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن که در واقع در کشور کم نظیر است و حتی می توانیم بگوییم بی نظیر است، به لحاظ حجم و گستردگی تولیداتی که در زمینه قرآن پژوهی دارد، ما این را در اختیار داریم و این ظرفیتی است که ما را امیدوار می کند تا کار خوبی در این زمینه انجام بگیرد.
ظرفیت دومی که از قضا به لحاظ گستردگی بی نظیر است، پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی است و نیز یک گروه علمی در دانشگاه باقرالعلوم (ع) مربوط به علوم سیاسی می باشد، چون مسئله مقاومت نیاز به بینش سازی دارد و احتیاج به اشراف مناسبات سیاسی موجود دارد آن ظرفیت هم در اختیار است؛ لذا این همایش نیاز به دو بال دارد که بتواند پرواز خوبی داشته باشد.
انتظاری که از چنین مجموعه ای برای یک همایش این چنینی می رود، ارائه کارهای متقن و پرمایه است؛ زمانی که جنگ تحمیلی شروع شد جامعه حوزوی و جامعه علمی ما یک توجه خاصی به آیات جهاد و شهادت کرد و ظرف جامعه ما از بوی معارف شهادت عطر آگین شد و اینجا استمداد بسیار خوبی از آیات قرآنی، رویات و سیره معصومین (ع) برای مسئله مقابله در میدان جهاد و قتال در مقابل دشمن شد؛ اصلاً فقه سیاسی ما در این چهار دهه از نظر حجم مطالعاتی و تولیدات قابل مقایسه با قبل از انقلاب اسلامی نیست، چرا که مسئله شد.
در همایش مذکور فرصت بسیار خوبی برای عصاره گیری معرفتی از منبع قرآن است یعنی محققین به اضلاعی از قرآن، تاریخ و سیره اهل بیت(ع) نور بیفکنند تا بتوانند برای مسئله مقاومت یک پشتوانه نظری ماندگار تولید کنند.
همایش ها را به دو صورت می توان برگزار کرد: اول همایش هایی که جنبه تشریفاتی آن و سر و صدای ظاهری آن بیشتر باشد و همایش هایی که بعد از سال ها، تولیدات علمی آن برای آن موضوع به عنوان منبع شود؛ اگر کسی بخواهد رساله ای بنویسد و مطالعه ای کند؛ مستغنی از تولیدات این همایش نباشد.
ما اکنون در مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی به این سمت حرکت می کنیم که همایشمان تولید داشته باشد و تولید آن در سطحی باشد که جامعه علمی به آن اعتنا داشته باشد و هر همایشی بتواند چنین تولیدی داشته باشد، تولید موفقی است.
نکته آخر، مقوله صبر و مسئله مقاومت در برابر دشمن که لبه اصلی این همایش است، نباید ما را از بحث در برخی از ابعاد دیگر مربوط به مقاومت غافل کند و باید به آن توجه داشته باشیم؛ مقاومت و صبر در مقابل دشمن احتیاج به صبر یکدیگر هم دارد؛ آیه شریفه می فرماید «اصبروا و صابرو» یعنی هم نسبت به مشکلات و سختی ها صبر کنیم و هم نسبت به همدیگر صبور باشیم، چون صبر ابعاد مختلف دارد، صبر در برابر مصیبت، صبر در مقابل مرض، صبر در طاعت، صبر نسبت به یکدیگر و تحمل کردن یکدیگر، جزء ابعاد صبر است؛ منظور بحث کردن فراوان راجع به تمام ابعاد صبر نیست ولی صبر و مقاومت در برابر دشمن یک شبکه ای را دور خود دارد و یک شبکه مفاهیمی هم در آن هست یعنی فقط صبر و مقاومت در برابر دشمن نیست، این صبر کردن یک سری فضائل و وجوه دیگری هم می خواهد، دوستان در تحقیقی که می کنند، به شبکه پیرامونی مسئله صبر و مقاومت نیز توجه کنند.