استقرار عدالت بدون ارتقای فرهنگ دینی و ایمانی مردم میسر نیست
استقرار عدالت در جامعه فرهنگ‌پیچ است؛ هر چه عدالت در جامعه گسترده‌تر باشد، زمینه ارتقای معنویت بیشتر فراهم می‌شود و رابطه عدالت و معنویت رابطه ای دوسویه است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی استاد احمد واعظی، حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی«فصل تحول» که با موضوع «گفتمان دولت سیزدهم: عدالت و معنویت» در جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها برگزار شد، عنوان کرد: عدالت و معنویت از دو جهت تأثیر معنویت بر عدالت و تأثیر عدالت بر معنویت قابل بحث است.
* معنویت، برون مرزی مفهوم عدالت است
استاد واعظی اظهار کرد: شهید مطهری از این بحث دو تعبیر دارند، از جمله می‌فرمایند: «بدون معنویت، عدالت امکان پذیر نیست» و «بدون بال معنویت، از بال عدالت کاری ساخته نیست»
حجت‌الاسلام والمسلمین استاد واعظی ابراز داشت: به نظر می‌رسد معنویت، برون مرزی مفهوم عدالت است و معنویت و عناصر معنوی و اخلاقی در مضمون و محتوای عدالت نیستند، هر چه به محتوا و مضمون عدالت ورود پیدا کنیم، معنویت دخالت محتوایی ندارد.
وی ادامه داد: ما کلان بحث‌های مربوط به عدالت را به مباحث چیستی، چرایی و چگونگی عدالت تقسیم می‌کنیم، در بحث چرایی عدالت، دو بحث کلان داریم، ضرورت پرداختن به استقرار عدالت یک امر ضروری است و در عالم اندیشه و مکاتب اجتماعی و سیاسی، بهایی به عدالت اجتماعی نمی‌دهند و بیشتر به آزادی اهمیت می‌دهند.
ایشان با اشاره به بحث منشأ ارزشمندی عدالت، گفت: سوال این است که آیا عدالت ارزشمندی اخلاقی، سیاسی و یا حقوقی دارد؟ غالب متفکران عدالت را یک ارزش اخلاقی معرفی می‌کنند، برخی هم ارزشمندی عدالت را اخلاقی نمی‌دانند و چون کارکرد سیاسی مثبت دارد، به عنوان ارزش سیاسی می‌شناسند، برخی از متفکران غربی، کارکرد حقوقی برای عدالت قائل هستند، چون باعث می‌شود حق مالکیت به سامان دربیاید و عادلانه صیانت بشود ارزشمند می‌شود.
*امور اجتماعی فرهنگ‌پیچ است/ معنویت می‌تواند در چگونگی و استقرار عدالت سهیم باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین استاد واعظی در ادامه اظهار داشت: در بحث چگونگی عدالت، نظریه‌هایی است که اصول و معیارهای عدالت را بیان می‌کند تا جامعه طبق عدالت سامان پیدا کند که در این جا رد پای معنویت پیدا می‌شود.
وی یادآور شد: اصولا امور اجتماعی فرهنگ‌پیچ است و عنصر فرهنگ در آن ایفای نقش می‌کند، نظریه‌های عدالت اجتماعی پیشنهاد یک نظم اجتماعی است؛ مدافعان عدالت اجتماعی سعی می‌کنند نظریه عدالتی عرضه کنند که نظم اجتماعی موجود به نظم اجتماعی عادلانه تبدیل شود. استقرار یک طرح کلان اجتماعی برهم زدن وضع موجود به سمت وضع مطلوب است که عنصر فرهنگ در آن دخیل است و فرهنگ این تغییر باید ایجاد شود.
ایشان با اشاره به اینکه تعریف معنویت با توجه به انواع و اقسام رویکردهای معنویتی مشکل است، گفت: ما با اقسام و انواع رویکردهای معنویتی روبرو هستیم و امروز بازار معنویت به ویژه در فضای غرب رونق دارد، چنانچه برای جبران این پریشانی‌های روحی و روانی و آشفتگی‌های به شدت غرب گرایانه اقبال به نظریه‌های معنوی زیاد شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین استاد واعظی عنوان کرد: امور معنوی و معنویت به حال درونی انسان وصل است، البته تبلور رفتاری و کنشی هم دارد و انسان معنویت گرا به جهت رفتاری و کنشی متفاوت می‌شود. به لحاظ درون مایه و محتوا، عدالت و معنویت هر کدام متفاوت و حریم این دو مضمون به لحاظ محتوایی جداگانه است و برون مرزی هستند، اما از حیث چگونگی و استقرار عدالت، معنویت می‌تواند سهیم باشد.
وی توضیح داد: برخی معنویت‌ها بسته به اینکه معنویت چه جنسی باشد، می‌تواند تسهیل گر و یا مانع عدالت باشد. معنویت‌های جامعه‌گریز و درون‌گرا به بحث استقرار عدالت که امری اجتماعی و نیازمند مشارکت‌های همکاری‌های مردمی است، کمک نخواهد کرد، اما معنویت برون‌گرا، اجتماع‌گرا و معطوف به مراودات انسانی، تسهیل‌گر استقرار عدالت است.
*عدالت بدون معنویت امکان پذیر است
حجت الاسلام والسملمین استاد احمد واعظی در ادامه به کلام دیگری از شهید مطهری بود که «بدون بال معنویت، از بال عدالت کاری ساخته نیست» اشاره کرد و گفت: معنویت در جامعه انسانی و اجتماع بشری یگانه فضیلت و ارزش اجتماعی نیست و ارزش‌های دیگر اجتماعی هم داریم بنابراین اخلاق معنویت ارزش است، البته جامعه ای که عادلانه باشد هم فضیلت است.
ایشان تصریح کرد: عدالت و معنویت به لحاظ مضمونی در هم تنیده نیستند. عدالت بدون معنویت امکان پذیر است و می‌توان جامعه عادله ای داشته باشیم که در سطوحی عدالت برقرار شود اما این جامعه کامل نیست. جامعه کامل باید انواع فضیلت را داشته باشد.
وی بیان داشت: این کلیت که «هر جا پای توزیع به وجود بیاید، حتما باید بر مبنای عدالت باشد»، درست نیست. در توزیع امکانات و حمایت‌های مادی و تسهیلات از فعالان هنری و فرهنگی، درون مایه و محتوای هنری به لحاظ اینکه آیا تولید هنری مخرب ارزش‌های جامعه و اخلاق‌های فردی هست یا نه، برای ما مهم نیست، بنابراین هر توزیعی لازم نیست بر مبنای عدالت باشد.
*استقرار عدالت در جامعه فرهنگ‌پیچ است/علاوه بر دولتمردان، مردم هم باید پذیرای عدالت باشند
حجت الاسلام والسملمین استاد احمد واعظی تأکید کرد: عدالت تنها فضیلت اجتماعی نیست که اگر بگوییم ما عدالت را مستقر کردیم، جامعه کاملی داریم و این صحیح نیست. استقرار عدالت در جامعه فرهنگ‌پیچ است و تا فرهنگ مناسب نباشد نمی‌توان عدالت را مستقر کرد.
ایشان با اشاره به کتاب عدالت اجتماعی در اسلام تألیف سید قطب و با بیان اینکه استقرار عدالت بدون ارتقای فرهنگ دینی و ایمانی مردم میسر نیست، عنوان کرد: مخاطب نظریه عدالت، دولتمردان، کارگزاران، نهادهای اجتماعی و همچنین همه مردم هستند.
وی توضیح دارد: عدالت وقتی اتفاق می‌افتد که هم دولتمردان به اصول عدالت پایبند باشند و هم مردم پذیرای درون مایه عدالت باشند و آحاد فعالان فردی، نهادی و گروهی به اقتضائات عدالت تن دهند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به تأثیر عدالت بر معنویت، گفت: هر چه جامعه عادلانه‌تر و به دور از فساد، فقر، تباهی و مناسبات نابرابر باشد و عدالت در جامعه گسترده‌تر باشد، زمینه ارتقای معنویت بیشتر فراهم می‌شود و رابطه عدالت و معنویت رابطه ای دوسویه است.