اولین نشست علمی با موضوع «جایگاه فقه در حکمرانی عادلانه از منظر امام خمینی» در مدرسه فیضیه

در آستانه سی و پنجمین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، اولین نشست علمی در روز پنجشنبه ۱۰ خرداد ۱۴۰۳ با موضوع «جایگاه فقه در حکمرانی عادلانه از منظر امام خمینی» و با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد واعظی در مدرسه فیضیه برگزار شد.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: مردم سالاری دینی این نیست که مردم فقط بیایند رای دهند و بروند بلکه حکمرانی باید مردمی باشد و لایه های مختلف صاحبنظران و صاحبان فکر و تخصص در لایه های مختلف چرخه حکمرانی باید حضور داشته باشند.

بزرگداشت سی و پنجمین سالگرد ارتحال امام خمینی از طرف موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و مدیریت حوزه های علمیه در سالن اجتماعات مدرسه فیضیه قم برگزار شد.

در نخستین نشست که شامگاه پنجشنبه برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اظهار داشت: در فقه معاصر سیاسی اسلام، امام خمینی (ره) نقش بسیار موثری در فقه معاصر سیاسی ما دارد. من در جلسه ای که بیش از یکسال گذشته در موسسه تنظیم و نشر آثار امام راحل داشتم، به تفصیل، نوآوری ها و نقش برجسته فقهی حضرت امام (ره) را در عرصه فقه سیاسی بیان کردم.

وی افزود: امام راحل با طرح بحث ولایت فقیه در بعد نظری و اصرار و تاکید بر ضرورت حکومت و پیوند حکومت با فقه و طرح بحث رویکرد فقه ولایی و فقه حکومتی یک فضای روشنی را در پیش روی فقه سیاسی شیعه نهادند.

وی گفت: بعد از تشکیل حکومت و بنیان گذاشتن جمهوری اسلامی، ما شاهد یک رشد و غنایی در فقه سیاسی شیعه معطوف به حکومت (دولت اسلامی، ولایت فقیه، نقش مردم در نظام اسلامی، حقوق اقلیت ها در نظام اسلامی، جایگاه مردم و مردم سالاری دینی) هستیم. اما در کنار این مباحث فقهی مربوط به حکومت، بحث هایی هم راجع به حکمرانی داریم.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: امام خمینی باب هردو بحث را گشودند گرچه در تلاش های فقهی ایشان حجم بسیاری از مباحث فقهی راجع به خود حکومت و نظام اسلامی و ولایت فقیه و حیطه اختیارات ولایت فقیه است اما راجع به حکمرانی هم ایشان باب بحث را گشودند. اساسا فرازی که امام خمینی در جلد دوم کتاب بیع ذیل بحث ولایت فقیه دارند، احکام اسلامی را شانی از شئون حکومت می دانند و می فرمایند که احکام ابزاری برای اجرای حکومت و جاری سازی حکمرانی در جامعه و بسط عدالت هستند. یعنی احکام اسلامی در خدمت حکمرانی عادلانه است.

وی با تاکید براینکه حکمرانی غیر از حکومت است، گفت: اینکه یک سیاست یا یک ایده یا یک هدف مراحلی را طی کند تا در جامعه تحقق یابد، «حکمرانی» می گویند. مرحله اول حکمرانی، سیاستگذاری و تدوین راهبردهاست. مرحله دوم، مسئله تنظیم گری به معنای نهادسازی و ساختارسازی و وضع قوانین و مقررات لازم و مناسب آن سیاست است. مرحله سوم در حکمرانی، تسهیلگری به معنای رفع موانع و توانمندسازی افراد جامعه است.

وی ابراز داشت: امام خمینی در مکتوبات خود در امر حکمرانی به لحاظ معرفتی و دانشی بسیار روی دانش فقه تاکید می کنند و این تعبیر را دارند که «فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است».

وی ادامه داد: تاکید امام روی فقه به عنوان تئوری کامل و واقعی اداره انسان از گهواره تا گور آیا به معنای این است که ما در امر حکمرانی در جامعه اسلامی تنها به دانش فقه نیاز داریم؟

وی در پاسخ به این پرسش گفت: نقش فقه در ساحت هایی از حکمرانی برجسته و تعیین کننده است، در تعیین سیاست ها و تدوین راهبردها نقش فقه بسیار برجسته است. فقه تنها مرجع معرفتی نیست اما نقش مشارکتی دارد.

آقای واعظی با بیان اینکه در طول ۴۰ سال بیشترین ضعف را در مسئله حکمرانی داشتیم، بیان داشت: مشکل اینجاست وقتی از مرحله سیاست و راهبرد به مرحله تسهیل گری می آید، خلاقیت های لازم را نداریم و دچار ضعف مدیریت هستیم. مدیران ما در مقاطعی، آن علوم و معارف لازم جهت اتخاذ تدابیر لازم را ندارند و استفاده نمی کنند بلکه در بهترین حالت، بیشتر به تشخیص ها و تجربه های فردی خود تکیه می کنند. درحالیکه حکمرانی در مراحلی باید متکی به تجارب عقلائی و مبتنی بر دانش متناسب با خود باشد. اینکه این تورم را با چه اقداماتی مهار کنیم، باید کارشناسان اقتصادی با استفاده از تجارب و گاهی با استفاده از خلاقیت متناسب با سیاست های کشور حل کنند.

وی ادامه داد: اگر ما به دنبال عدالت اقتصادی هستیم باید متناسب با آن ساز و کارها و نهادسازی را انجام دهیم اما اگر سیستم بانکداری غربی را اخذ کردیم ما مسئله خود را در حکمرانی حل نکردیم. مسئله وقتی حل می شود که ما تنظیم گری خود را داشته باشیم. برخی معتقدند اینجا هم فقه باید مساله را حل کند اما معتقدم فقه اینجا باید مشارکت کند و تنها مرجع نیست.

وی به مساله بحران هویتی اشاره کرد و گفت: در این مساله صرف باید و نباید کار نمی کند، صرف واجب و حرام فقهی کار نمی کند صرف بحث های فلسفی کار نمی کند بلکه نیازمند دانش توسعه ای هستیم که به ما بگوید چگونه این جوان دچار آسیب هویتی را به هویت اسلامی برگردانیم و دنیای ذهنی او را چگونه و با چه الگوی تربیتی اصلاح کنیم. اینجا فقه مشارکت کننده است اما تنها مرجع علمی حل مساله نیست. بنابراین سخن امام خمینی درباره فقه، به این معناست که فقه در فرآیندهای حکمرانی حضور دارد اما به این معنا نیست که تمام بار معرفتی حوزه حکمرانی بر دوش فقه است.

وی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب در پیام خود به اجلاس ششم خبرگان گفت: رهبر انقلاب فرمودند: «در نظام اسلامی، حکمرانی، بشری و هدفها الهی است». یعنی سیاستگذاری ها، هدف گذاری ها، نگاه جامع، تعیین مطلوبیت های جامعه اسلامی الهی است و باید براساس مبانی اسلامی ترسیم شود اما فرآیند حکمرانی در بسیاری موارد بشری است و نیاز به دانش و مهارت دارد.

وی تصریح کرد: زمانی مشکلات کشور ما حل می شود که در چرخه حکمرانی، از اهل فن و دانش متناسب با او استفاده شود.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی گفت: برخی مردم سالاری دینی را به حضور مردم در انتخابات تعریف می کنند درحالیکه مردمسالاری دینی به معنای حضور مردم، صاحبان اندیشه و تجربه و مهارت در جای جای لایه های حکمرانی است. مردم سالاری دینی این نیست که مردم فقط بیایند رای دهند و بروند بلکه حکمرانی باید مردمی باشد و لایه های مختلف صاحبنظران و صاحبان فکر و تخصص در لایه های مختلف چرخه حکمرانی باید حضور داشته باشند.

وی در پایان یادآور شد: حکمرانی عادلانه با حضور آحاد مردم در صحنه ها و لایه های حکمرانی به دست می آید لذا تاکید امام راحل بر فقه به این معنا نیست که یگانه دانش موردنیاز در همه سطوح حکمرانی، دانش فقه نیست.