اسلام می‌تواند پرچمدار حقوق بشر واقعی باشد

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی استاد احمد واعظی،حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی، روز گذشته دوشنبه ۱۵ اردیبهشت ماه، در نشست علمی «حقوق بشر در آیات و روایات» در چارچوب اجلاسیه علمی کنگره جهانی امام رضا علیه‌السلام، در تالار شیخ طبرسی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، به تحلیل مبانی نظری اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب ۱۹۴۸ پرداخت.

اعلامیه حقوق بشر؛ محصول عقلانیت مدرن و لیبرالیسم غربی

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت:این اعلامیه برخلاف آنچه عنوان شده، نه جهان‌شمول و بی‌طرف، بلکه به شدت متأثر از عقلانیت خاص لیبرالی است. که در بستر تمدن مدرن غربی شکل گرفته است.

وی اضافه کرد: اصول این سند، برخاسته از مبانی معرفتی و فلسفی خاصی است که در غرب، پس از رنسانس و روشنگری به وجود آمد.

استاد واعظی افزود: در واقع، اعلامیه حقوق بشر، بازتاب نوع خاصی از انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و فلسفه سیاسی است؛ انسان در این نگاه، موجودی فردمحور، عقل‌محور و مستقل از هر گونه سنت و دین تلقی می‌شود و همین نگاه در سرتاسر این اعلامیه سایه انداخته است.

حقوق بشر غربی، ابزار سلطه سیاسی شده است

عضو فرهنگستان علوم با اشاره به جنبه‌های کارکردی این سند، اظهار داشت: در عمل، نظام غربی حقوق بشر، ابزاری سیاسی برای اعمال فشار، تهدید، تحریم و حتی لشکرکشی به کشورهای مستقل شده است؛ نمونه‌های متعددی در نیم قرن اخیر داریم که کشورهای غربی، با ادعای نقض حقوق بشر، به جنگ و اشغال نظامی و تحریم اقتصادی کشورهایی اقدام کرده‌اند که خودشان قربانی اصلی نقض حقوق بشر هستند.

وی تأکید کرد: ما باید میان حقوق بشر به‌عنوان یک ایده انسانی و اعلامیه حقوق بشر به‌عنوان یک سند ایدئولوژیک و تاریخی، تفاوت قائل شویم؛ حقوق بشر غربی امروز، نه تنها ناکارآمدی خود را در حل بحران‌های انسانی نشان داده، بلکه به ابزار مشروعیت‌بخش برای خشونت‌های نظامی و مداخلات غیرقانونی تبدیل شده است.

فردگرایی افراطی، مانع عدالت اجتماعی در حقوق بشر غربی

حجت الاسلام والمسلمین واعظی به یکی از اشکالات بنیادین اعلامیه حقوق بشر اشاره کرد و گفت: در این سند، بر فردگرایی مطلق تأکید شده است؛ در حالی که یکی از نیازهای اصلی جامعه انسانی، تحقق عدالت اجتماعی است؛ فردگرایی افراطی لیبرالی، عملاً عدالت و مسئولیت اجتماعی را از گفتمان حقوق بشر حذف کرده است.

وی اضافه کرد: در نگاه اسلامی، حق و مسئولیت، دو روی یک سکه‌اند. هر انسانی نه‌تنها صاحب حق است، بلکه در برابر دیگران مسئولیت دارد؛ این نگاه در غرب کمتر دیده می‌شود و به همین دلیل، حقوق بشر آن‌ها نمی‌تواند زیربنای جامعه‌ای عادلانه و انسانی قرار گیرد.

ادیان، هویت‌ساز و متمایزکننده‌اند؛ تحقق نظام واحد حقوق بشر، چالشی جدی دارد

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، با طرح این پرسش که آیا می‌توان نظام واحدی از حقوق بشر برای کل بشریت ترسیم کرد، اظهار داشت: ادیان، با ارائه نظام‌های فکری، احکام و آموزه‌های اخلاقی، برای پیروان خود هویت‌ساز هستند و تمایزات بنیادینی ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، رسیدن به توافق جهانی بر سر یک نظام واحد حقوق بشر، دشوار و پیچیده است.

ضرورت پروژه‌ای علمی برای استخراج پیام‌های جهانی قرآن و عترت

حجت الاسلام والمسلمین واعظی در ادامه با تأکید بر ظرفیت‌های جهان‌شمول آموزه‌های اسلامی، خاطرنشان کرد: بخش مهمی از قرآن و سیره اهل‌بیت(ع)، ناظر به جامعه اسلامی و روابط درون‌دینی است، اما آیات و روایات متعددی نیز داریم که خطاب آن‌ها عموم بشر است و می‌توانند مبنای یک گفتمان جهانی و اخلاقی در حوزه حقوق بشر قرار گیرند.

وی خاطر نشان کرد: پروژه‌ای علمی و نظام‌مند باید طراحی شود تا پیام‌های فرادینی قرآن و اهل‌بیت(ع) که ناظر به کرامت، عدالت، رحمت و برابری انسان‌هاست، شناسایی، تحلیل و ارائه شود؛ این پروژه می‌تواند نقش مهمی در گفت‌وگوی ادیان و تمدن‌ها ایفا کند.

سه اصل کلیدی حقوق بشر اسلامی: برابری ذاتی، عدالت، احسان

حجت الاسلام والمسلمین واعظی در ادامه با اشاره به اصول بنیادین اسلام برای بازتعریف حقوق بشر، گفت:در گفتمان دینی، نخستین اصل، برابری ذاتی انسان‌هاست. قرآن می‌فرماید: ( و لقد کرمنا بنی آدم)؛ همه انسان‌ها از کرامت الهی برخوردارند. این اصل، بنیان عدالت و حقوق است.

وی ادامه داد: اصل دوم، عدالت به‌عنوان ستون فقرات روابط انسانی و اجتماعی در اسلام است. اصل سوم نیز، احسان و نیکوکاری است که ورای عدالت، نوعی ایثارگری انسانی را ترویج می‌دهد؛ این سه اصل، ظرفیت ارائه قرائتی عقلانی، اخلاقی و معنوی از حقوق بشر دارند که می‌تواند برای بشریت معاصر، الهام‌بخش باشد.

پیام رحمت جهانی اسلام، مبنای گفت‌وگوی تمدن‌ها و صلح پایدار

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با اشاره به آیات ۱۱۸ و ۱۱۹ سوره هود، گفت: خداوند انسان‌ها را برای رحمت آفریده، نه برای جنگ. اگر اختلافاتی هست، به دلیل عملکرد خود انسان‌هاست؛ اسلام با این نگاه رحمانی، می‌تواند پرچم‌دار حقوق بشر انسانی و صلح‌محور در جهان شود.